Tamamdır, "Dünya" hakkında kapsamlı bir makale hazırladım.
# Dünya
**Dünya**, Güneş Sistemi'nde Güneş'e en yakın üçüncü gezegen ve üzerinde yaşamın bilindiği tek gök cismidir. Yaklaşık 4.54 milyar yıl önce oluşmuş ve kısa sürede tektonik olarak aktif hale gelmiştir. Dünya'nın kütleçekimi, uzaydaki diğer nesnelerle, özellikle de tek doğal uydusu olan [Ay](https://www.nedemek.page/kavramlar/ay) ile etkileşime girer. Dünya, Güneş etrafında 365.256 gün süren bir yörüngede döner, bu süreye bir [yıl](https://www.nedemek.page/kavramlar/yıl) denir. Dünya'nın dönme ekseninin yörünge düzlemine göre 23.4° eğik olması, gezegen yüzeyinde mevsimsel değişikliklere neden olur.
## Temel Özellikler
* **Çap:** Ekvatoral çapı 12,756 km, kutupsal çapı 12,714 km.
* **Çevre:** Ekvatoral çevresi 40,075 km.
* **Kütle:** 5.97 × 10^24 kg.
* **Yoğunluk:** 5.51 g/cm³.
* **Yüzey Alanı:** 510 milyon km². Bunun yaklaşık %71'i suyla kaplıdır.
* **Yerçekimi:** 9.8 m/s².
* **Atmosfer:** Başlıca azot (%78) ve oksijen (%21) içerir. Ayrıca eser miktarda argon, karbondioksit ve diğer gazlar bulunur.
## Yapısı
Dünya, içten dışa doğru katmanlı bir yapıya sahiptir:
1. **İç Çekirdek:** Katı haldeki demir ve nikelden oluşur. Yaklaşık 1,220 km yarıçapındadır.
2. **Dış Çekirdek:** Sıvı haldeki demir ve nikelden oluşur. Yaklaşık 2,266 km kalınlığındadır. Bu katmanın hareketi, Dünya'nın [manyetik alan](https://www.nedemek.page/kavramlar/manyetik%20alan)ını oluşturur.
3. **Manto:** Silikat minerallerinden oluşur ve yaklaşık 2,900 km kalınlığındadır. Manto, astenosfer adı verilen kısmi erimiş bir katman içerir.
4. **Yer Kabuğu:** En dıştaki katmandır ve okyanusal kabuk (sial) ve kıtasal kabuk (sima) olmak üzere ikiye ayrılır. Kalınlığı 5 km ile 70 km arasında değişir. [Tektonik plakalar](https://www.nedemek.page/kavramlar/tektonik%20plakalar) bu kabuk üzerinde yer alır ve hareketleri depremlere, volkanlara ve dağ oluşumuna neden olur.
## Atmosfer
Dünya atmosferi, yaşam için hayati öneme sahiptir. Güneş'ten gelen zararlı [radyasyon](https://www.nedemek.page/kavramlar/radyasyon)u filtreler, yüzeyi ısıtır ve su döngüsünü düzenler. Atmosfer katmanları şunlardır:
* **Troposfer:** Yüzeye en yakın katmandır ve hava olaylarının çoğu burada gerçekleşir.
* **Stratosfer:** Ozon tabakası bu katmandadır ve UV radyasyonunu emer.
* **Mezosfer:** Atmosferin en soğuk katmanıdır.
* **Termosfer:** Yüksek sıcaklıklara sahiptir ve iyonosfer bu katmandadır.
* **Ekzosfer:** Atmosferin en dış katmanıdır ve uzayla kademeli olarak birleşir.
## Su Döngüsü
Dünya yüzeyinin yaklaşık %71'i suyla kaplıdır. Su, okyanuslarda, göllerde, nehirlerde ve buzullarda bulunur. Su döngüsü, suyun buharlaşma, yoğunlaşma ve yağış yoluyla atmosfer ile yüzey arasında sürekli hareket etmesini ifade eder.
## Yaşam
Dünya, üzerinde yaşamın bilindiği tek gezegendir. Yaşamın kökeni tam olarak bilinmemekle birlikte, denizlerdeki [kimyasal evrim](https://www.nedemek.page/kavramlar/kimyasal%20evrim) süreçleriyle başladığı düşünülmektedir. Dünya üzerindeki yaşam, büyük bir çeşitliliğe sahiptir ve bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar gibi çeşitli organizma gruplarını içerir. İnsanlar da bu çeşitliliğin bir parçasıdır ve gezegeni önemli ölçüde etkilemektedir.
## İnsan Etkisi
İnsan faaliyetleri, Dünya'nın doğal sistemlerini önemli ölçüde etkilemektedir. [Sanayi Devrimi](https://www.nedemek.page/kavramlar/sanayi%20devrimi) ile birlikte artan [sera gazı](https://www.nedemek.page/kavramlar/sera%20gazı) emisyonları, [küresel ısınma](https://www.nedemek.page/kavramlar/küresel%20ısınma) ve [iklim değişikliği](https://www.nedemek.page/kavramlar/iklim%20değişikliği) gibi sorunlara yol açmaktadır. Ayrıca, ormansızlaşma, kirlilik ve aşırı tüketim gibi faaliyetler de çevresel sorunları daha da kötüleştirmektedir.
## Gelecek
Dünya'nın geleceği, insanlığın çevresel sorunlarla başa çıkma yeteneğine bağlıdır. Sürdürülebilir kalkınma, yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş, doğal kaynakların korunması ve kirliliğin azaltılması gibi önlemler, gezegenin sağlığını korumak için önemlidir. Aksi takdirde, iklim değişikliğinin etkileri daha da şiddetlenecek ve yaşam koşulları zorlaşacaktır.